Mijn andere blogs

- Het zwart-witte zwanentrio van de Jufferswaard

Samenwerking tussen waterschap, wilgenknotters en bevers in de Jufferswaard

Dit artikel geeft een overzicht van de actuele situatie van de beveractiviteit in de Jufferswaard kort vóór het hoog water van de Rijn in februari 2021.

Bever Pilo is een BN-er geworden!

Wat schets mijn verbazing dat ik deze week ineens in de talkshow M op NPO1 'onze' opgezette bever Pilo op tafel zie staan!

De boswachter van natuurmonumenten die je op de foto ziet vertelde aan het begin van het gesprek dat hij deze opgezette bever in Renkum had opgehaald en ik herkende 'onze' Pilo ook wel zonder deze mededeling. 

Deze bever Pilo is op10 januari 2015 dood gereden op de N225 omdat toen de automatisch klep onder de N225 de loop van de Heelsumse beek afsloot wegens hoog water. De dierenbescherming heeft toen Karel Noy gebeld en die belde mij. Samen met de Stichting Renkums Beekdal en dankzij de toevallig in september daarna door ons georganiseerde Open Monumentendagen in de Jufferswaard, is de door 'buurman' Alexander Bisseling opgezette bever Pilo de mascotte geworden van de Pilogroep. Dat is de vrijwilligersgroep die onze maatschappelijke betrokkenheid bij de Jufferswaard kanaliseert via de activiteiten van schoonmaakgroep, de natuurgroep, de schoorsteengroep, de onderzoeksgroep en de communicatiegroep, allemaal door Peter van Dijk gecoördineerde deelgroepen van de Pilogroep die op haar beurt is 'ondergebracht' bij de Stichting Renkums Beekdal en dus ook samenwerkt met weer andere vrijwilligersgroepen zoals bijvoorbeeld de groep die sinds 2019 de website heelsumsbeekdal.nl beheert.

Het gesprek in M ging over de positieve rol die bevers kunnen spelen in de strijd tegen de verdroging van Nederland en er kwamen voorbeelden voorbij waar dankzij beverdammen ook deze zomer weer hele stukken natuur zijn gered van de verdroging. 

Dit betekent dat het waterschap misschien wel dankbaar moet zijn als 'onze' bevers verder stroomopwaarts kunnen gaan en hele cascade van beverdammen aanleggen om het karakter van het Heelsums beekdal met z'n natuurwaarden te kunnen behouden. Het grondwater onder de Veluwe is flink aan het dalen en de Renkumse beken liggen, op 1 opgeleide beek na (de Oliemolenbeek), allemaal al droog.

Drie beverdammen in de benedenloop van de Heelsumse beek

De hele zomer hebben we niet veel beveractiviteit gezien, maar wel de aanwezigheid van bevers bevestigd kunnen zien, vooral aan de glijbaan bij de overstort naar de oude loop van de Heelsumse beek, dicht bij het bruggetje. Deze foto is van februari, rechts van de overstort naar de oude monding, dicht bij het bruggetje. Daarna is de glijbaan uiteraard overgroeid geraakt en moeilijk te fotograferen. Maar we konden zien dat de glijbaan in gebruik bleef doordat de oever steeds verder afkalfde. Zo diep zelfs dat het veel te steil werd en de bevers dit najaar daarnaast met een nieuwe glijbaan zijn begonnen.

Eind september/begin oktober zijn de bevers begonnen aan een nieuwe dam in de oude benedenloop van de Heelsumse beek, stroomopwaarts ten opzichte van de overstort vanuit de grote plas, in de ZO hoek van de plas, in de oude monding dichtbij de rivier. Deze dam is niet erg hoog, ca 40 cm., maar biedt de bevers wel wat meer zwemmogelijkheden in dit sterk begroeide stuk van de beek, waar steeds meer lisdodden staan. Het waterschap heeft hier niet geschouwd, terwijl de rest van de beek wel is geschouwd. Dit lijkt een slimme plek voor een dam, want ze kunnen nu hier beter zwemmen en het hindert NIET de uitloop van de grote plas. 

Op de foto kun je ook zien dat de dam uit lisdoddenstompen bestaat en de daaraan verbonden modder. Er zitten vrijwel geen stokken in.

Maar op 26 oktober zag ik ineens dat ze nog zo'n lisdoddendam, verder stroomafwaarts, aan het bouwen zijn. Die zet wel het water omhoog bij de uitloop/overstort van de grote plas en hier kan het waterschap wel moeite mee hebben, want hierdoor kan het waterniveau in de plas omhoog gaan, afhankelijk van het waterniveau. Ik weet niet precies hoe het normale niveauverschil is tussen de plas en de beekmonding hier.

Bij de eerstgenoemde modderdam in de buurt zag ik 26 oktober ineens dat de bevers een flinke wilg omgeknaagd hebben. Daar zijn nog heel wat takken af te halen en daar zijn ze mee begonnen. Benieuwd of ze hiermee de dam verder zullen gaan verstevigen en ophogen. Voor deze bovenste modderdam, lijkt me dat geen probleem, maar als de bevers dat bij de lagere modderdam ook gaan doen, dan komt het waterniveau in de grote plas veel te hoog te staan, dus het waterschap zal die laagste dam zeker gaan weghalen of van een beaver deciever voorzien. 

Maar... over beaver deceiver gesproken, die hebben we een stuk verder stroomopwaarts al een dik jaar liggen dicht bij de N225. Daar blijkt nu de beverbuis toch uiteindelijk wel grotendeels verstopt te zijn zodanig dat het water daar ca 70 cm opgezet is en weer door het weiland en het moeras een stuk stroomafwaarts weer terug de beek in stroomt. Dit niveauverschil dat de dam veroorzaakt is dus het maximum dat de dam kan teweegbrengen. Zodra de bevers de dam hoger zouden maken verliezen ze het niveauverschil meteen door het lek via de sloot in westelijke richting en het weiland. Als dit een aanvaardbaar niveauverschil is, dan is de beverbuis ook nutteloos. 

Het waterschap heeft hier afgelopen week eveneens geschouwd en de beverdam NIET schoongemaakt. Ook hier opvallend weinig takken in de dam en veel lisdoddenstompen. De bevers zullen blij zijn en als je het mij vraagt mag het waterschap het wel zo laten, TENZIJ hierdoor de automatische hoogwaterklep onder de N225 weer gesloten wordt en de bevers dus weer OVER DE SNELWEG N225 moeten oversteken om bij hun burcht stroomopwaarts, ten Noorden van de N225 te komen. Als die automatische klep sluit dan zal ook het water verder stroomopwaarts veel te hoog komen te staan, want dan is er geen afvoer meer van de beek. Dat kan natuurlijk niet in een A-watergang, met huizen en landerijen langs de oevers. Ben benieuwd waar het evenwicht precies ligt. Ik neem aan dat het waterschap dit nu zorgvuldig monitort.

Dilemma waterkering-beverbiotoop blijft spelen

De beaver deceiver is effectief! Blijkbaar vinden de bevers hun oplossing niet voor hun probleem dat hun dam lekt. Misschien zijn ze ook redelijk tevreden met het waternivo dat het Waterschap via de beverbuis feitelijk heeft ingesteld.
Het waterschap heeft dat zo te zien ook, maar dan op een andere manier, gedaan in de oude beekmonding, dicht bij de Rijn.

Mogelijk doordat hun regeleringscapactiteit aan banden is gelegd bij de beverbuis en de bomen zo langzamerhand op beginnen te raken daar, worden de bevers waarschijnlijk gedwongen een eindje verderop aanvullend voedsel te zoeken. We zien namelijk weer een toegenomen beveractiviteit in de oude bevermonding. Bij de plek waar de oude monding is afgedamd en waar de oude monding via een handmatig bediende schuif overloopwater ontvangt uit de beek, is forse bevervraat te zien en een hele hoge beverglijbaan over de dam, naast de schuif.

Overal langs de oude monding kun je beversporen zien. Bij de rivier komend lag tot de overstroming van januari 2020 een halfbakken dam waarvan ik me afvraag of die niet door het waterschap is aangelegd. Het lijkt op een beverdam, maar je ziet er geen takken in steken met potloodpunten. Er ligt zelfs een palet in en andere rommel uit de rivier, zo lijkt het. Hij is ook niet hoog, maar zo'n 20 cm is het waternivo wel gestuwd. Het kan zijn dat het Waterschap dit zo wenst om te voorkomen dat het water van de grote plas niet te veel uitloopt. Stroomopwaarts van deze "nep"-beverdam ligt namelijk de overloopbuis (zonder klep) van de plas in de beekmonding. Voor de bevers betekent dit dat het waternivo in de oude monding constant op dit nivo blijft, tenzij de beek en de plas droog zouden vallen.

Ik ben eens gaan kijken bij de beverburcht.Dat de bevers daar leven is aan alles te zien. Ik was er terwijl de Jufferswaard grotendeels overstroomd was, maar niet zo hoog dat de beverdam met beverbuis daardoor was verstoord.

 bij de burcht liggen zware bomen omver, prachtig rond afgeknaagd en bezig keurig ontveld te worden. Bovenopde beverburcht lagen verse kaal geknabbelde takken. Een tiental oude knotwilgen staan helemaal in het water, maar veel wilgen, verderop langs de beek, staan keurig aan de kant.

 Het water staat ruim hoog genoeg om de onderwatertoegang van de burcht te garanderen. Als de wilgenknotters deze middenweg accepteren (dus ten koste van een tiental oude knotwilgen, die op den duur zullen verzuipen), dan heeft het Waterschap een nieuw evenwicht gevonden in samenwerking met de omgeving en met de bevers zelf. Zo niet dan zal verdere daling van het waternivo leiden tot het bloot komen te liggen van de ingangen van de burcht, zoals in 2018 het geval was. Anderzijds zou verdere uitbreiding van de beverpopulatie hier ook de balans lelijk kunnen verstoren.

Bevers nog steeds volop actief in de Jufferswaard en de beverbuis is even buiten werking

Na al die overreden bevers in 2017 en 2018 en na mijn vragen vorig jaar of er nog wel bevers waren, lijkt de populatie van deze waterstaatkundige knabbelaars niet of nauwelijks in te krimpen. Hier mogen we best uit concluderen dat er sinds hun komst in 2015 wel degelijk voortplanting is en dat de nog steeds in het Informatiecentrum Renkums Beekdal aanwezige Pilo volop nakomelingen heeft. Sterker nog, er beginnen zicht zo langzamerhand bijna "Limburgse" problemen af te tekenen.

 In het moeras, dicht bij de stoplichten bij Heelsum (Heidesteinlaan) onder aan de N225 staat nauwelijks meer een boom overeind. Er liggen iet alleen zulke bomen platgeknaagd, maar veel van zulke bomen zij ook al kaal geknaagd. Daar gaat het de bevers immers om: boombast eten ze. en het hout gebruiken ze om dammen en burchten te bouwen. Waar is de dam en waar is de burcht?

 Zoals vorig jaar gemeld, heeft het waterschap met succes een beverbuis ("beaver deceiver") onder de beverdam gelegd, waardoor deze in feit lek is en maar weinig (door het Waterschap toegestane) nivoverhoging tweeg brengt in de Heelsumse beek. Toch is dat wel genoeg om de ingang van hun burcht aan de overkant van de N225 onder water te houden. Het Waterschap lijkt zo een redelijke balans gevonden te hebben tussen de belangen van de bever en de waterkeringsfunctie van de dijk die de N225 in feite is en ook de belangen van de knotwilgen aan de overkant bij de beverburcht en die van de paardenweide van de Vosdal manège.

Je ziet hierboven de "beaver deceiver" op 3 december 2019. Er stroomt hier maar weinig water door de beverbuis. De dam is nauwelijks meer "lek". Dat komt omdat de machinist die de beek moest schoonmaken enkele weken daarvoor met zijn grijper de buis onbedoeld naar de kant had getrokken en die onwetend daar heeft laten liggen. De bevers grepen onmiddellijk hun kans om de buis te verstoppen en de dam op te hogen. Misschien hebben de bevers hier iets van geleerd? Kort hierna heeft het Waterschap de buis weer op z'n plek gelegd in het midden van de beek.
Je ziet hieronder het water vanuit het moeras de beek in stromen. Bovenstrooms bij de beverdam overstroomt de beek en het water loopt zo via het weiland en het moeras weer terug de beek in.

De beaver deciever werkt prima, maar zijn er nog bevers in de Jufferswaard?

In de Heelsumse beek, waar voorheen verschillende keren een beverdam is gebouwd door de bevers en weer weggehaald door het Waterschap, ligt sinds dit voorjaar een "beaver deciever". Dat is een ca 30 cm. dikke en ca 15 meter lange buis (van PVC, denk ik) onder een door het waterschap gebouwde namaak-"beverdam" op de plek waar de bevers altijd een echte dam bouwden.
Hiernaast zie je de uitlaatzijde van de beaver deciever

Eerder vroeg ik me af of de bevers niet met gemak zou ontdekken hoe ze die buis kunnen verstoppen. Nou, dat ontdekken ze blijkbaar niet want er is niets veranderd sinds dit voorjaar. Die buis is bij de inlaat voorzien van een rij flinke gaten van ca 8 cm doorsnee, waar je het beekwater lekker in ziet stromen. Zo'n rij gaten bovenop die gladde buis, kunnen de bevers blijkbaar niet verstoppen.

Diagonaal van linksonder naar rechtsboven zie je op de foto hiernaast de inlaatkant van de lange beaver decieverbuis. Het is niet een schaduw die je schuin door het beeld ziet lopen, maar het is de buis met gaten (ik zie er 6 op de foto). Het lijkt qua vorm wel een reuze blokfluit, zeg maar.

De bevers bouwden voorheen daar een dam om aan de overkant van de N225 het water wat hoger te hebben rond hun burcht aan de noordzijde van de weg. Staat daar het water dan nu te laag? Ik weet dat niet, want daar mag je niet komen, dus ik ben niet gaan kijken. Ik vermoed dat het wel meevalt, want het water staat overal in de beek nogal hoog. Dat komt omdat op dit moment de hele beek slecht afvoert omdat ie deze tijd vol gegroeid is met prachtige waterplanten: lisdoddes, watermunt, riet, biezen, zwanenbloemen, rolklavers en noem maar op. Dit najaar zal het waterschap de beek waarschijnlijk wel weer gaan schouwen en dan zal het water wel zakken.

MAAR ZIJN ER EIGENLIJK NOG WEL BEVERS IN DE JUFFERSWAARD?
Ik denk het wel, ook al zie je nergens duidelijk verse bevervraat langs de Heelsumse beek. Maar ik heb toch drie aanwijzingen gevonden vandaag die op aanwezigheid van bevers wijzen:
1/ Tot mijn grote verrassing ligt op de plek van de allereerste beverdam (in 2015), nu alweer een lage dam. Ik zag geen vers geknaagde takken, altijd de overtuigende bewijzen dat de dam door bevers is gebouwd. Deze lage dam bestaat vnl. uit bij elkaar gesleepte lisdoddes die daar bovenstrooms volop staan.

2/ Tussen de beek en andere waterplekken zag ik duidelijke moddersporen, nl. tussen de verlegde beek en de kleine plas, tussen de verlegde beek en de oude monding en tussen de oude monding en de grote plas.

3/ aan de Noordbergzijde van de oude monding is recent een flink stuk schors van een wilg af getrokken. Ik ben er dichtbij geweest voor de foto hiernaast en ik zag daar geen sporen van paarden die in principe ook wel een wilg van z'n schors kunnen ontdoen. Er lagen wel enkele verse knaagschilfers, maar het hout van de boom is glad en niet beknaagd.
Het is bekend dat bevers in de zomer niet zo veel takken of bomen afknagen, omdat er immers volop andere vegetatie is die ze eten.